Abstrakty

Nadesłane przez prelegentów abstrakty wystąpień

Rola jaką pełni fizyk medyczny w jednostce ochrony zdrowia zależy w ogromnej mierze od tego w jakim zakresie taka jednostka świadczy usługi medyczne. Już w pierwszej połowie XX wieku zauważono, że pewne aspekty wiedzy i nauki wykorzystywane w diagnostyce i terapii pacjentów wykraczają poza standardową wiedzę medyczną. Zakład Fizyki Instytutu Radowego, który powstał

w 1934 roku z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie, był pierwszą placówką, która umożliwiała bezpośrednią współpracę fizyka z lekarzem.

Obecnie umiejętności i wiedza jaką dysponują fizycy pozwala im między innymi na wykonywanie pomiarów wielkości fizycznych, sprawdzanie poprawności działania urządzeń, modelowanie matematycznych efektów diagnostycznych i terapeutycznych, ocenę narażenia na czynniki szkodliwe i wiele innych. Rola fizyka medycznego w radioterapii jest od wielu lat wyraźnie zaznaczona, a ich zadania dobrze opisane, aczkolwiek zakłady radioterapii, to nie jedyne działy ochrony zdrowia stosujące urządzenia radiologiczne. Opublikowana w 2019 roku nowelizacja ustawy „Prawo Atomowe”, nałożyła na ośrodki medyczne obowiązek współpracy z fizykiem również w zakresie wykonywanych procedur rentgenodiagnostyki, radiologii zabiegowej oraz medycyny nuklearnej. Obowiązki fizyka zostały opisane w ustawie, a pojawiające się później przepisy wykonawcze precyzowały miejsce zatrudnienia i ilość wymaganych prawem pracowników z kwalifikacjami fizyka medycznego lub fizyka medycznego w odpowiednim zakresie w zależności od prowadzonej przez placówkę działalności medycznej. Po nowelizacji prawa fizycy pojawili się w ośrodkach, w których prowadzona jest działalność diagnostyczna związana z wykonywaniem badań metodą tomografii komputerowej oraz tam, gdzie prowadzone są zabiegi z użyciem promieniowania jonizującego. Obowiązek współpracy z fizykiem dotyczy również placówek, w których wykonuje się procedury z zakresu radiologii pediatrycznej. Fizycy z odpowiednimi kwalifikacjami zasilają szeregi kardy medycznej, chociaż zakres ich obowiązków jest bardzo rozmyty. Często wykonują zadania, które do nich nie należą, zaniedbując przy tym te obowiązki, które wynikają z ustawy. Wydaje się ważnym, żeby fizycy medyczni w zakresie rentgenodiagnostyki i radiologii zabiegowej skupili się na optymalizacji dawki jaką otrzymuje pacjent i jakości pracy urządzeń, które służą do diagnozowania pacjentów.

Dobra współpraca między lekarzem, fizykiem i elektroradiologiem może przynieść bardzo pozytywne skutki i znacznie podnieść jakość diagnozowania pacjentów. Optymalizacja protokołów diagnostycznych przyniesie korzyść zarówno w zakresie jakości otrzymywanych obrazów, ale również uzyskania odpowiedniego poziomu dawki promieniowania jonizującego w przypadku procedur radiologicznych. Obecność fizyka przy badaniach metodą rezonansu magnetycznego pozwoli lekarzowi radiologowi na uzyskaniu wielu informacji dotyczących składu i fizjologii badanej tkanki. Zapewni również bezpieczeństwo w badaniach pacjentów, w szczególności osób z wszczepami metalowymi. Fizyk medyczny w pracy naukowej będzie nie tylko konstruował i unowocześniał urządzenia medyczne, ale również pracował nad możliwością zdalnej czy bezinwazyjnej diagnostyki medycznej. 

Dziś fizycy współpracują z innymi specjalistami na bardzo wysokim poziomie. Duży udział w organizacji szkoleń i integracji środowiska fizyków medycznych ma utworzone w 1965 r. Polskie Towarzystwo Fizyki Medycznej (PTFM), które poprzez organizowane spotkania, szkolenia i konferencje pozwala na podnoszenie kwalifikacji oraz rozwijanie umiejętności fizyków we wszystkich obszarach.

W chwili opublikowania nowych przepisów PTFM otworzyło się na potrzeby fizyków medycznych w zakresie rentgenodiagnostyki i radiologii zabiegowej. Zaproszono fizyków z doświadczeniem w diagnostyce obrazowej do współpracy, zaprezentowania swoich stanowisk i zintegrowania środowiska. Zorganizowane w Pabianickim Centrum Medycznym I Forum Fizyków Medycznych Diagnostyki Obrazowej (I FFMDO), nad którym patronat objęło PTFM ma być kolejnym krokiem do integracji i wsparcia środowiska. Dzięki takiej inicjatywie jak I FFMDO, zorganizowanej przez grupy niezależnych osób, fizyk medyczny zatrudniony w diagnostyce obrazowej będzie potrafił lepiej stosować zdobytą wiedzę i umiejętności z zakresu fizyki zapewniając bezpieczeństwo, jakość oraz skuteczność procedur diagnostycznych.  Będzie również doskonałym wsparciem dla rozwoju nowych technologii w dziedzinie diagnostyki medycznej.   

Marta Rowińska

„Primum non nocere” z łac. po pierwsze nie szkodzić – to słowa przypisywane zgodnie z tradycją Hipokratesowi i uznawane za jedną z naczelnych zasad etyki w medycynie ale również innych zawodach medycznych. Mają one swój udział w różnych dziedzinach związanych z niesieniem pomocy pacjentom. Obowiązują również w szeroko pojętym świecie fizyki medycznej, od diagnostyki różnymi metodami, w tym obrazowymi, po terapię, niezależnie od zjawisk fizycznych czy właściwości materii, na których bazują. Przyświecają również pracy fizyka medycznego w rentgenodiagnostyce i radiologii zabiegowej.

W żargonie wojskowym metody obrazowania, w tym metodę obrazowania magnetyczno-rezonansowego (chyba najtrafniejsze tłumaczenie angielskiej nazwy Magnetic Resonance Imaging - MRI) określa się jako zwiad, rozpoznanie terenu, siły i organizacji wroga, którym jest choroba. Jak każda metoda fizyczna bazuje na pewnych właściwościach materii, tj. bada wpływ i efekt oddziaływania zmiennego pola elektro-magnetycznego w silnym, zewnętrznym polu magnetycznym w oparciu o zjawisko magnetycznego rezonansu jądrowego, które można po odpowiedniej transformacji przedstawić w postaci obrazów przekrojów ludzkiego ciała. Doskonale sprawdza się w szczególności w diagnostyce centralnego układu nerwowego i układu mięśniowo-szkieletowego, pozwalając na obrazowanie struktur ludzkiego ciała zbudowanych ze związków, które w swoim składzie zawierają wodór. Jak każda metoda ma swoje zalety ale jednocześnie nie jest pozbawiona wad czy ograniczeń. Można by rzec … „nie ma nic za darmo”.

Na przestrzeni kilkunastu lat obrazowanie magnetyczno-rezonansowe stało się popularnym narzędziem, które „oczami” i wiedzą radiologów odpowiada na pytania zadawane przez klinicystów i terapeutów. W tym procesie swój udział mają również fizycy medyczni w rentgenodiagnostyce i radiologii zabiegowej, którzy pomagają w rozwoju metody, jej nowych gałęzi, optymalizacji, w szczególności skracaniu czasu badań bez utraty informacji diagnostycznej, jak również pomagają realizować przywołaną na wstępie zasadę, aby nie szkodzić przy tym pacjentom. Rozwój technik rekonstrukcyjnych w medycynie, rozumianych tu jako zastosowanie różnego rodzaju implantów, „ciał obcych” czyli urządzeń zastępujących części ludzkiego ciała lub pomagających w leczeniu pacjentów spowodował konieczność zachowania ostrożności przy stosowaniu tej metody. Jednym z zadań fizyków w medycynie jest stanie na straży „elektromagnetycznego” bezpieczeństwa pacjentów ale również personelu medycznego w pracowni MR wspierając służby BHP. Rolą fizyka medycznego jest pomoc w podjęciu decyzji o bezpiecznej realizacji zleconego badania MR, a przede wszystkim dostarczenie i weryfikowanie informacji na temat implantów w oparciu o dokumentację medyczną pacjenta i wiedzę naukową związaną z materiałami, z których konstruowane są implanty, w szczególności bazującą na informacjach udostępnianych przez producentów. Z drugiej strony, w przypadku dopuszczenia do realizacji badania MR u pacjenta z implantem, który nie stanowi bezwzględnego przeciwwskazania do MRI, fizyk bierze udział w optymalizacji protokołu, w szczególności w ograniczenia zaburzania obrazowanego obszaru przez implant.

Celem tej prezentacji na I Forum Fizyków Medycznych Diagnostyki Obrazowej (I FFMDO), oprócz podzielenia się wiedzą i prawie 20-letnim doświadczeniem z pracy w pracowniach MR, jest przedstawienie i przedyskutowanie różnych strategii w zakresie roli fizyka medycznego diagnostyki obrazowej w procesie decyzyjnym o badaniu w MR pacjentów z implantami.

Jerzy Haduch

Spektroskopia MR (MRS) to nieinwazyjna technika diagnostyczna służąca do oceny stężenia metabolitów w tkankach ciała ludzkiego in vivo.

Technika MRS najczęściej stosowana jest do oceny ognisk patologicznych w mózgowiu i z tego powodu jest przygotowywana i planowana indywidualnie u każdego pacjenta. Celem prezentacji jest prześledzenie, krok po kroku, procedury wykonywania badań MRS na przykładzie działań zespołu z Zakładu Radiologii UCK w Gdańsku. Dodatkowo dyskusja obejmie najnowsze techniki MRI w diagnostyce mózgu ułatwiające lekarzom podjęcie decyzji diagnostycznych. Poruszona zostanie także kwestia czy samo badanie MRS, bez pełnego, standardowego badania MRI, jest wystarczające do postawienia diagnozy.

Agnieszka Sabisz

Są jednym z etapów procesu optymalizacji – a przynajmniej powinny nim być. Nie niosą takiego ciężaru jak dawki graniczne czy limity użytkowe, stanowią jedynie wytyczne dla typowych pacjentów i okoliczności. Dlaczego więc powstały? Co pełniło ich rolę kilka dekad temu i czy zostaną już z nami na zawsze?

Zarówno te pytania – z pogranicza fizyki i filozofii – jak i wymierne problemy z nimi związane, zajmują fizyków medycznych z zakresu rentgenodiagnostyki i radiologii zabiegowej już od kilku lat, a nieprecyzyjne zapisy tylko mnożą wątpliwości. Świadczą o tym niemałe ilości zapytań na forach, grupach dyskusyjnych, a także obecność tej tematyki na konferencjach, zjazdach czy szkoleniach.

Diagnostyczne poziomy referencyjne – bo o nich mowa – stały się niezbywalnym atrybutem fizyka, wciśniętym w dłoń orężem, z którym obcowania dopiero się uczy i często niezgrabnie zadaje pierwsze sztychy. Czyżby ta, pozornie klarowna, składowa procesów optymalizacyjnych była jedynie utrapieniem, kolejnym obowiązkiem i częścią współprowadzonych audytów? Mam wielką nadzieję, że nie. Wyposażeni w narzędzie bez szczegółowej i jednoznacznej instrukcji jego obsługi, możemy (często też musimy) tworzyć własne algorytmy, wprowadzać rozwiązania zaczerpnięte z zewnątrz lub polegać na zdobytej wiedzy i doświadczeniu, które, z racji niejednolitej genealogii fizyków, dają szerokie spektrum schematów i koncepcji.

Trzeba jednak kilka rzeczy uporządkować, postawić do pionu, by móc korzystać z diagnostycznych poziomów referencyjnych zgodnie z założeniami, które przyświecały ich powstaniu i aby proces ten nie stał się karykaturą optymalizacji. Czynnik ludzki, ograniczenia sprzętowe, brak zrozumienia celu – z tą i inną materią przyjdzie nam się mierzyć.

Do dzieła!

Patryk Witt

Implementacja Dyrektywy 2013/59/EURATOM, zaskutkowała we wrześniu 2019 roku, nowelizacją ustawy Prawo Atomowe. Była to zmiana wyczekiwana przez środowisko fizyków medycznych działających w obszarze diagnostyki obrazowej.  Pojawiła się definicja fizyka medycznego w zakresie rentgenodiagnostyki i radiologii zabiegowej, jak również wskazany został zakres czynności wymagającej specjalistycznej wiedzy z zakresu fizyki medycznej.  Niecałe 2 lata później ukazało się przełomowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 13 września 2021 r. w sprawie minimalnych wymagań dla jednostek ochrony zdrowia prowadzących działalność związaną z narażeniem w celach medycznych, polegającą na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu rentgenodiagnostyki, radiologii zabiegowej lub diagnostyki związanej z podawaniem pacjentom produktów radiofarmaceutycznych, zostały jasno określone wymagania dotyczące minimalnej ilości personelu i pojawiający się tam wymóg fizyka w zależności od ilości procedur tomografii komputerowej oraz radiologii zabiegowej wykonywanych w jednostce ochrony zdrowia.  

Przepisy te wymogły na jednostkach, wykazanie w swoich strukturach fizyka.

Obecność fizyka weryfikowana jest podczas procedowania między innymi wniosku o wydanie zgody na prowadzenie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące w celach medycznych polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu: rentgenodiagnostyki i radiologii zabiegowej. Wielu fizyków pracujących w diagnostyce obrazowej posiada również uprawnienia Inspektora Ochrony Radiologicznej i łączy te funkcje przez co jest tzw. „urządzeniem wielofunkcyjnym”.  Usankcjonowanie w obowiązujących przepisach, miejsca i zadań fizyka, pozwala na jasne określenie jego uprawnień i odpowiedzialność, a także wskazania na konieczność wprowadzenia nowej jakości przy optymalizacji narażenia pacjentów na promieniowanie jonizujące.

Joanna Maciocha

Nowelizacja ustawy Prawo Atomowe z 2019 roku wprowadziła kilka istotnych zmian jak i nowych pojęć oraz elementów, które jednostki ochrony zdrowia muszą  zaimplementować do swojego programu zapewnienia jakości.

Jednym z nich zgodnie z Art. 7 jest wdrożenie wewnętrznego systemu rejestracji i analizy zdarzeń obejmujących lub potencjalnie obejmujących ekspozycje niezamierzone lub narażenia przypadkowe. 

Dodatkowo w Art. 33h dowiadujmy się, że analiza zdarzeń obejmujących lub potencjalnie obejmujących ekspozycje niezamierzone lub narażenia przypadkowe, o których mowa w art. 33m ust. 1 wymaga specjalistycznej wiedzy z zakresu fizyki medycznej.

Niestety, poza definicjami oraz ścieżką postepowania zawartą w przepisach, przez ponad 3 lata fizycy medyczni, którzy mieli w tym procesie czynnie uczestniczyć, nie mieli żadnych dodatkowych informacji oraz narzędzi, aby się do tych sytuacji przygotować. Choć lepiej byłby powiedzieć jakie poczynić kroki, aby te sytuacje nie miały miejsca lub ich wystąpienie zminimalizować do zera. 

Dopiero 13 grudnia 2022 roku pojawiło się rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie kategorii oraz kryteriów kwalifikowania ekspozycji niezamierzonych i narażeń przypadkowych, działań, które należy podjąć w jednostce ochrony zdrowia po ich wystąpieniu, a także zakresu informacji objętych Centralnym Rejestrem Ekspozycji Niezamierzonych i Narażeń Przypadkowych. Dowiedzieliśmy się w nim jakie zdarzenia i sytuacje kwalifikują się na do ekspozycji niezamierzonej lub narażenia przypadkowego dla rentgenodiagnostyki i fluoroskopii, radiologii zabiegowej, medycynie nuklearnej i radioterapii. 

Fizycy medycznie maja zatem podstawy prawne do działania, ale czy maja podstawy merytoryczne? Śmiem twierdzić, że nie.

W swoim prezentacji opiszę sytuację wystąpienia ekspozycji niezamierzonej lub narażenia przypadkowego w tomografii komputerowej zaistniałą niecałe 2 miesiące po ogłoszeniu rozporządzenia. Opowiem to z perspektywy osoby, która, mimo iż śledziła proces legislacyjny to i tak nie zdążyła przygotować siebie i współpracowników na tą sytuacje. Zapewne jak większość fizyków medycznych pracujących w rentgenodiagnostyce i nie tylko.

Mateusz Badziak